Wydawało by się, iż odwołanie testamentu jest czynnością prostą.  Jednak również ta czynność musi spełniać wymogi prawne. Najczęstszą formą odwołania istniejącego testamentu jest sporządzenie następnego. Pierwszy paragraf w typowym testamencie zawiera tekst mówiący, iż sporządzający go odwołuje „wszystkie poprzednie testamenty, kodycyle, i inne dyspozycje testamentowe”. Jeżeli nowy testament jest sporządzony zgodnie z wymogami prawa odwołuje on automatycznie poprzedni testament.  

        Są jednak sytuacje kiedy nowy testament jest sporządzany bez zamiaru odwołania poprzedniego.  Wówczas powinno się rozważyć wyraźne stwierdzenie tego faktu w tym nowym testamencie.  Chęć nie odwoływania już istniejącego testamentu może mieć miejsce w przypadkach, gdy nowy testament dotyczy mienia znajdującego się w innym kraju (innej jurisdiction), lub gdy osoba sporządzająca testament (będziemy ją tu określać oficjalnym terminem prawnym w prawie Ontario jako „testator”) sporządza dwa testamenty jednocześnie (tzw. primary will and secondary will), nazywane również czasami corporate wills).  

        Inną formą odwołania testamentu jest zniszczenie go.  Jest to proste, gdy zniszczenia dokonuje sam testator.  Wówczas jedynym wymogiem jest aby dokonał tego celowo a nie przypadkowo.  Lecz gdy testator nie jest w stanie sam dokonać zniszczenia testamentu i prosi o dokonanie tego osobę trzecią, czynność ta musi być wykonana w obecności testatora, na jego polecenie i z wyraźną intencją odwołania niszczonego dokumentu.  

        Kolejną formą odwołania testamentu jest umieszczenie na nim odręcznie pisanego przez testatora tekstu mówiącego wyraźnie, iż dokument jest odwołany i podpisanie tego tekstu.  Technicznie, notacja taka może być uznana sama w sobie jako tzw. „testament holograficzny” (holographic/holograph will), którego jedyną treścią jest odwołanie testamentu, na którym się znajduje.

        Oprócz odwołania testamentu dokonanego w sposób celowy, może mieć miejsce odwołanie na mocy prawa.  Mówimy tu o sytuacji, gdy osoba posiadająca testament zawrze nowy związek małżeński. Istniejący testament przestaje wówczas mieć moc prawną i, jeżeli nie zostanie sporządzony nowy testament, w przypadku śmierci testatora,  majątek będzie podlegał dziedziczeniu ustawowemu, a nie na mocy testamentu.  

        Może mieć również miejsce częściowe odwołanie testamentu w przypadku uzyskania rozwodu przez testatora – następuje wówczas automatyczne odwołanie części testamentu, które dotyczyły byłego współmałżonka (są pewne wyjątki od tej sytuacji, których tu nie omawiamy).

        Należy również pamiętać, iż zmiany dotyczące treści testamentu dokonane w formie formalnego dokumentu tzw. kodycylu (codicil) nie tylko nabierają mocy prawnej w chwili podpisania tegoż codicil, lecz powodują, że sam testament, którego codicil dotyczy zyskuje prawnie nową datę – datę podpisania codicil.  Prawo Ontario określa ten fakt jako revival of the will.  W przypadku gdy testator posiada dwa testamenty (poprzednio wspomniane primary will and secondary will), sporządzenie codicil, który dotyczy jednego z nich może mieć nieoczekiwany rezultat – automatycznie odwołać drugi z testamentów.  

        W przypadku odwołania testamentu przez zniszczenie go i nie sporządzenia nowego, lub w przypadku umieszczenia w testamencie odręcznie pisanego tekstu odwołującego testament, wskazanym jest, aby o takich faktach testator powiadomił innych.  Jeżeli tego nie zrobi i wiadomo, iż testament istniał, znana jest jego treść (są kopie i zeznania świadków, itp.) oraz prawdopodobieństwo zniszczenia lub pisemnego odwołania przez testatora było znikome, brak testamentu może wskazywać na jego zaginiecie, a nie zniszczenie.  W przypadku, gdy nie można znaleźć oryginału testamentu w rzeczach zmarłego, istnieje możliwość uznania testamentu po prostu za zaginiony, a nie za odwołany.  Mimo, iż wolą zmarłego było zniszczenie testamentu lub pisemne odwołanie go, brak na to jednoznacznych dowodów.  Nikt po prostu o tym nie został poinformowany i nie wie.  W sytuacji takiej, gdy spadkobiercy testamentowi będą w stanie przekonać sąd, iż nie jest prawdopodobne aby testator odwołał testament i nie ma dowodu jego odwołania, istniejąca kopia testamentu może być uznana za ostatnią wolę zmarłego i będzie miało miejsce dziedziczenie testamentowe na podstawie oryginalnego tekstu testamentu.  

        Nie sposób oprzeć się konkluzji, iż najpewniejszym sposobem odwołania istniejącego testamentu oraz wyrażenia swojej aktualnej ostatniej woli jest sporządzenie nowego dokumentu, umieszczenie go w bezpiecznym miejscu i powiadomienie o tych faktach osoby zainteresowane.

Janusz Puzniak 

Barrister and Solicitor

905-890-2112        416-999-3023

        Testament tzw. „holograficzny” to testament napisany własnoręcznie przez spadkodawcę.  Według prawa, w Ontario testament taki nie musi spełniać wszystkich formalnych wymogów, jakim podlegają testamenty napisane w inny sposób.  

        Generalnymi wymogami proceduralnymi przy sporządzaniu „formalnego” testamentu jest obecność dwóch świadków, którzy są obecni w chwili jego podpisywania przez spadkodawcę.  

        Świadkowie ci musza się upewnić, że spadkodawca zna treść dokumentu, który podpisuje, że jest świadom, iż podpisuje testament, że stan umysłowy podpisującego jest bez zarzutu, oraz że podpisuje on ten dokument dobrowolnie.  

        Świadkowie ci potwierdzą te fakty poprzez złożenie swoich podpisów obok podpisu spadkodawcy.  Podpisy świadków muszą być złożone tuż po podpisaniu dokumentu przez spadkodawcę, nie później.  

        Świadkowie powinni podać swoje nazwiska oraz przynajmniej jeden z nich powinien następnie złożyć tzw. Affidavit of Execution, czyli formalne oświadczenie przed osobą uprawnioną do przyjmowania oświadczeń pod przysięgą, że powyższe wymogi zostały spełnione oraz potwierdzić datę kiedy testament został wykonany.  

        Testament „holograficzny” jest wyłączony z tych wymogów.  Podlega on jednak innym wymaganiom, z których podstawowym jest, iż musi on być napisany w całości własnoręcznie przez spadkodawcę.  

        Nie może on być napisany na komputerze lub maszynie do pisania i następnie przez spadkodawcę podpisany.  Nie może go też napisać w imieniu spadkodawcy osoba trzecia.  Musi on być napisany przez spadkodawcę osobiście własnym charakterem pisma.  Testament taki nie może być również sporządzony z wykorzystaniem gotowych formularzy, w których spadkodawca by jednie wypełniał brakujące miejsca.  Aczkolwiek w tym ostatnim przypadku, ważność lub nieważność takiego dokumentu jako testamentu może zależeć od tego, czy tekst pisany odręcznie na formularzu może sam w sobie stanowić kompletne wyrażenie woli testamentowej piszącego.  Jeżeli tak, testament może być potencjalnie uznany za ważny.

        Podobnie jak w przypadku testamentu „formalnego”, testament „holograficzny” musi być podpisany przez spadkodawcę i powinien być opatrzony datą.  Podpis musi być złożony na końcu dokumentu.  Miejsce złożenia podpisu jest istotne, gdyż podpis nadaje wagę dokumentalną tekstowi, który go poprzedza.  To znaczy, że tekst, czy notatki następujące za podpisem nie będą stanowić części testamentu.  Podobnie rzecz się ma z poprawkami – każda poprawka musi być również podpisana przez spadkodawcę.  

        Poważne niebezpieczeństwo w przypadku testamentów „holograficznych” stanowi subiektywność języka używanego przez piszącego.  Terminologia prawnicza dotycząca testamentów ma utarte i specyficzne znaczenie.  W przypadku używania języka potocznego, interpretacja czytającego może być inna od intencji piszącego.  Jeżeli jest to język bardzo mało konkretny, dokument pisany odręcznie może w ogóle nie być zaklasyfikowany jako testament.

        Dla czytelnika polskiego ważnym i interesującym faktem powinno być to, iż testament „holograficzny” jest formą, którą również polskie prawo dopuszcza i honoruje na potrzeby dziedziczenia testamentowego w Polsce.  Nie ma również wymogu aby taki testament był sporządzony w języku polskim.

Janusz Puzniak

Barrister and Solicitor

905-890-2112

416-999-3023

        Bardzo często małżonkowie sporządzają testamenty razem (tzw. mutual wills) i czynią to tak, iż nie tylko wiedzą dokładnie co zawiera testament każdego z nich, lecz również oboje zakładają, iż współmałżonek który odziedziczy całe mienie w chwili śmierci jednego z nich zapewni to, że końcowymi spadkobiercami będą osoby wybrane przez nich w chwili sporządzania obu testamentów. 

        Jednym z częstych pytań zadawanych przez małżonków sporządzających testamenty wspólnie jest pytanie o gwarancje, że jeden z współmałżonków w przyszłości nie zmieni swojego testamentu tak, iż to, co odziedziczył po zmarłym współmałżonku nie zostanie przekazane inaczej niż było to ustalone w momencie spisywania obu testamentów. 

        Problem ten należy rozpatrzeć w następujący sposób.  Po pierwsze, testament jest dokumentem personalnym, to znaczy, iż każda osoba może umieścić w nim takie rozporządzenia jakie sobie życzy i może testament zmienić.  Są to wręcz podstawowe zasady dotyczące woli testamentowej i możliwości jej zmiany w przyszłości.  Osoba sporządzająca testament nie może być zmuszana lub nakłaniania przez innych co do swoich zapisów testamentowych.  

        Po drugie, małżonkowie bardzo często posiadają główną część wspólnego majątku w formie tzw. joint tenancy, czyli tak, iż w chwili śmierci jednego z nich drugi współmałżonek odziedziczy dane mienie automatycznie na zasadzie tzw. right of survivorship.  Mówimy tu głównie o nieruchomościach i kontach bankowych.  

        Po trzecie, w przypadku gdy współmałżonkowie sporządzają testamenty razem, zakładają, iż współmałżonek który odziedziczy całe mienie w chwili śmierci tego drugiego, zapewni, ze wola umieszczona w testamencie zmarłego będzie honorowana.  A zatem mamy do czynienia ze swojego rodzaju niepisaną umową i zaufaniem, iż współmałżonek który przeżyje nie zignoruje woli zmarłego współmałżonka.  Najczęściej dotyczy to chęci przekazania części majątku zmarłego dzieciom, wnukom, lub kuzynom ze strony osoby zmarłej.  

        Po czwarte, należy pamiętać, ze czas, który upłynął od sporządzenia testamentów jest również istotny, gdyż przyszłe decyzje mogą być uwarunkowane nowymi faktami w życiu współmałżonków (nabycie nowego majątku, nowe zobowiązania w stosunku do osób trzecich, itp.).

        A zatem jak pogodzić uzgodnienia dnia dzisiejszego z niepewnością przyszłości?

        Są dwie możliwości.  Pierwsza to umieszczenie w testamentach każdego z małżonków klauzuli, iż sporządzają oni te dokumenty w tym samym czasie, z tymi samymi (lub podobnymi) rozporządzeniami i zobowiązują się do niezmieniania ich w przyszłości.  Druga to sporządzenie dodatkowej umowy między małżonkami mówiącej o niezmienianiu testamentów i zobowiązującej do zapewnienia, iż zmiana taka nie nastąpi.  

        Jaka jest różnica pomiędzy tymi opcjami?  W pierwszym przypadku mamy do czynienia ze zobowiązaniem zawartym w prywatnym dokumencie, który z natury rzeczy może być zmieniony lub odwołany.  Może to nastąpić w przypadku nowych nieprzewidywanych okoliczności życiowych, zobowiązań rodzinnych, itp.  Wygaśniecie prawomocności testamentu lub jego części może również nastąpić automatycznie na mocy prawa bez złej woli posiadacza testamentu, na przykład w przypadku ponownego małżeństwa.  

        Możliwość druga – sporządzenie umowy między małżonkami mówiącej o niezmienianiu testamentów – stwarza inną sytuację prawną.  Umowa jest kontraktem, podczas gdy klauzula w dokumencie personalnym jest jedynie obietnicą.  Dalsza analiza prawna takich sytuacjach skupia się na faktach i dokumentacji, umożliwiających zastosowanie prawnej doktryny tzw. constructive trust.  Doktryna ta mówi, iż w przypadku gdy mamy do czynienia z wyraźną umową (spełniającą formalne wymogi kontraktu), dotyczącą uzgodnień co do zasad honorowania testamentów współmałżonków, umowa taka może nadać prawa osobom trzecim do roszczeń w stosunku do spadku zmarłego współmałżonka.  Inaczej mówiąc, w przypadku spełnienia określonych warunków osoby trzecie mogą nabrać prawa do ubiegania się o korzyści, które pragnęła im zapewnić osoba zmarła na podstawie swojego testamentu, i które zabezpieczyła poprzez formalne zobowiązanie współmałżonka do niezmienienia tej woli w przyszłości.  

        W praktyce kopie testamentów obu małżonków, czyli tzw. mutual wills są dołączane do tej umowy jako załączniki. W przypadku sporządzenia takiej umowy wskazanym jest również poinformowanie o jej sporządzeniu osób, których korzyści chce się zabezpieczyć aby wiedziały o jej istnieniu.  

Janusz Puzniak

Barrister and Solicitor

905-890-2112

416-999-3023

        Rozróżniamy dwie procedury administracji spadków: proces beztestamentowy i proces testamentowy.  Aczkolwiek podstawową różnicę stanowi istnienie lub brak spisanego testamentu osoby zmarłej, formalny proces sporządzania dokumentów dotyczący administracji spadku i procesy sądowe są w obu przypadkach podobne.  

        W przypadku administracji spadku z istniejącym testamentem, dokumentem kończącym pierwszy etap sądowy i umożliwiającym działania administracji przez wykonawcę testamentu (estate executor lub estate trustee) jest otrzymanie z sądu oficjalnego Certificate of Appointment of Estate Trustee With a Will.  

        W przypadku administracji przy braku testamentu jest otrzymanie Certificate of Appointment of Estate Trustee Without a Will.  

        A zatem pierwszym i podstawowym zadaniem rodziny lub osoby odpowiedzialnej za administracje spadku jest ustalenie istnienia lub braku pisemnego testamentu.  W przypadku istnienia testamentu, należy upewnić się, że jest to testament ostatni i że nie został odwołany.  Należy również upewnić się, iż był sporządzony z zachowaniem właściwych formalności oraz czy w razie potrzeby można zlokalizować świadków obecnych przy jego podpisaniu.  Ta ostania czynność jest szczególnie istotna gdy brak jest dołączonego do testamentu tzw. Affidavit of Execution, który jest niezbędny do przedłożenia dokumentów w sądzie.  W niektórych przypadkach, gdy testament nie został znaleziony, lub gdy prawdopodobne jest, iż znaleziony testament może nie być ostatnim testamentem zmarłego, koniecznym może być dokonanie dodatkowych czynności w celu ustalenia faktu, czy mamy do czynienia z właściwym dokumentem. Ustalenie tego faktu jest niezbędne, gdyż osoba, która będzie pełniła role wykonawcy testamentu osobiście odpowiada majątkowo za poprawność tego procesu. 

        W przypadku istnienia testamentu, dokument ten określa kto ma być jego wykonawcą. Przy braku testamentu potrzebne jest ustalenie osoby, która zdecyduje się wystąpić o ustanowienie jej  wykonawcą przez sąd.  W tym ostatnim przypadku osobą zgłaszającą się do wykonania tej roli jest najczęściej najbliższy członek (lub członkowie) rodziny, który jest gotów do podjęcia się tej czynności.  Przy braku testamentu, często, gdy osoba przystępująca do roli wykonawcy nie jest bliskim członkiem rodziny osoby zmarłej, sąd będzie wymagał otrzymania przez wykonawcę tzw. administration bond, czyli dokumentu pełniącego rolę ubezpieczenia całego procesu.  W istocie administration bond zabezpiecza spadkobierców, którzy zostaliby pominięci przez wykonawcę przy administracji spadku.

        Należy również pamiętać, że w przypadku gdy do dziedziczenia uprawnione są osoby niepełnoletnie lub o organicznej kompetencji, koniecznym jest również powiadomienie o administracji Office of Public Guardian and Trustee – instytucji, której zadaniem jest zapewnienie prawidłowości  proceduralnej i obrony praw tych osób.    

        Następną czynnością konieczną do przygotowania dokumentów sądowych jest wstępne określenie wartości majątku osoby zmarłej.  Należy również ustalić, które części tego majątku będą podlegały procesowi sądowemu (tzw. probate), a które nie.  Rozróżnienie to ma duże znaczenie, gdyż wartość części majątku, która według prawa nie podlega  probate, nie jest brana pod uwagę przy określeniu opłaty pobieranej przez sąd w momencie składania dokumentów.  Często dokładny zakres majątku nie jest znany przy czynnościach wstępnych, co nie przeszkadza w przygotowaniu i złożeniu dokumentacji sądowej, gdyż w przyszłości jest możliwość – a raczej obowiązek – uzupełnienia i dopłaty sumy brakującej.  Tę ostatnią czynność reguluje konieczność wypełnienia i dostarczenia do Ontario Ministry of Finance tzw. Estate Information Return.  Dokument ten musi być opracowany i dostarczony w ciągu 90 dni od otrzymania przez administratora Certificate of Appointment.  

        Gdy dokumentacja konieczna do przygotowania aplikacji sądowej jest przygotowana, niezbędnym jest przedstawienie kopii samej aplikacji (Application for Certificate of Appointment of Estate Trustee) osobom uprawnionym do dziedziczenia.  Koniecznym jest także dołączenie do materiałów sądowych potwierdzenia wykonania tej czynności. 

Janusz Puzniak 

Barrister and Solicitor

905-890-2112

416-999-3023

        Jeśli mieliście Państwo jakikolwiek wypadek, odnieśliście obrażenia ciała, niezbędna jest pomoc doświadczonego adwokata, który będzie reprezentował Państwa w sądzie, aby zabezpieczyć Państwa interesy, tak by wypłacone zostało należne odszkodowanie.

        Firma prawna Opaliński Law od lat oferuje taką pomoc, a ponadto posiada olbrzymie doświadczenie pozwalające w danej sytuacji uzyskać najlepsze świadczenia. Chodzi o to, aby w takiej sprawie niczego nie pominąć i wykorzystać wszystkie możliwe drogi pomocy dla osoby poszkodowanej.

        Firma Opaliński oferuje szybką i skuteczną pomoc w każdej sprawie prawnej, a co najważniejsze może pochwalić się bardzo dobrymi wynikami. 

        Jest to rezultat nie tylko wielkiej wiedzy, ale  także doświadczenia mecenas Barbary Opalinski, która wiele razy reprezentowała swych klientów również w wyższych instancjach odwoławczych, włącznie z Sądem Najwyższym. 

        Mecenas Barbara Opaliński jest bardzo agresywnym adwokatem, który nie rezygnuje z żadnej możliwości znalezienia korzystnego rozwiązania i interpretacji dla dobra osoby poszkodowanej, dzięki której przynajmniej w ten sposób  doznana szkoda może zostać wynagrodzona. Barbara występowała również reprezentując swych klientów przed różnymi trybunałami i komisjami w tym przed Trybunałem Praw Człowieka, Komisją Finansową Ontario, a także trybunałem odwoławczym do spraw licencji czy komisją do spraw odszkodowań dla ofiar przestępstw kryminalnych.

        Prawnicy Opaliński Law posiadają olbrzymią wiedzę i doświadczenie w sprawach o uzyskiwanie odszkodowań i wszelkich świadczeń jak renty inwalidzkie krótko i długoterminowe dla ofiar wypadków samochodowych. Ale nie tylko tych. Również w sprawach o odszkodowanie z powodu doznanych upadków, poślizgnięć, złamania kości, uszkodzenia neurologicznego, depresji i napadów paniki, chronicznego bólu oraz urazów mózgu. Ale też odpowiedzialności wynikającej z wad produktów.

        O tych i innych zagadnieniach rozmawiamy z mecenas Barbarą Opalinski:

Goniec: - Pani mecenas, bardzo często ma Pani do czynienia z osobami poszkodowanymi w wypadkach. 

        Nie tylko wypadek samochodowy, ale czasem nawet zwykłe poślizgnięcie i złamanie nogi to bardzo traumatyczne doświadczenie. Wielu z nas w takiej sytuacji dziwnie reaguje, nie wie jak się zachować. Zostajemy przecież brutalnie wyrwani z naszego dnia codziennego i prawda o nowym położeniu i wynikających z tego kłopotów dociera do nas bardzo powoli. 

        Jak więc zachować się w tych pierwszych chwilach?

        Mecenas Barbara Opalinski: Przede wszystkim - być może zabrzmi to banalnie -  należy jak najszybciej skontaktować się z naszą firmą. To pozwoli uniknąć większości błędów, a pierwszą, konsultację możemy przeprowadzić nawet przyjeżdżając do szpitala. Każdy przypadek jest indywidualny, w każdym miały miejsce inne okoliczności i wchodzić mogą w grę różne rodzaje przepisów.

Jak decyduje się o tym, kto będzie miał prawa rodzicielskie, z kim dzieci będą mieszkać albo kto będzie miał prawo do widywania się z nimi w sytuacji, kiedy rodzice się rozstają, lub nigdy nie mieszkali ze sobą? Odpowiedź na to pytanie, na pozór prosta, stanowi jeden z bardziej skomplikowanych obszarów prawa rodzinnego.  Prosta – bo jest tylko jedna odpowiedź – decyzje sądowe dotyczące losów dzieci, podejmowane są w najlepszym interesie dzieci. Nie jest to główne kryterium, którym kierują się sądy, jest to jedyne kryterium brane pod uwagę. Prawa rodzica są drugoplanowe, a wręcz nieistotne. Na często słyszane przeze mnie pytanie „Mam chyba prawo widywać się z własnym dzieckiem?” odpowiedź brzmi – niekoniecznie.

        Jednak kryteria brane pod uwagę, gdy sąd decyduje, co jest w  najlepszym interesie dziecka, są niezwykle skomplikowane. Zmieniają się w perspektywie historycznej i obyczajowej.  Kiedyś uważano, że tylko matka jest wystarczająco opiekuńcza, aby zaspokoić potrzeby dzieci w wieku przedszkolnym. Dzisiaj częstokroć decyduje się, że ojciec będzie lepszym rodzicem, nawet dla niemowlaka lub przedszkolaka. Podobnie kiedyś uważano, że praca zawodowa matek automatycznie odbija się negatywnie na ich umiejętnościach rodzicielskich. W końcu zauważono, że przyznawanie praw rodzicielskich pracującym ojcom, bo pracujące matki nie były wystarczająco dobrymi matkami, nie miało za wiele sensu.

        Historyczna i obyczajowa ewolucja konceptu najlepszego interesu dziecka trwa nadal i decyzje sądowe orzekające, co jest najlepsze dla dziecka, są często zaskakujące, a nawet sprzeczne z sobą. Sądy decydują nie o tym, co jest najlepsze dla dzieci jako takich, ale co jest najlepsze dla konkretnych dzieci, będących przedmiotem sporu. Decyzje oparte są na faktach dotyczących danej rodziny i często sąd musi wybrać nie lepszego rodzica, ale mniej złego rodzica. Dlatego alkoholizm może zdyskwalifikować jednego z rodziców, jeżeli drugi nie ma poważnych problemów z nałogami.  Ale w sytuacji, w której jedno z rodziców pije, a drugie ma zaburzenia psychiczne, rodzic, który „tylko” pije, może mieć szansę.

        Warto wiedzieć, że wytaczanie sprawy sądowej „w najlepszym interesie dziecka”, nigdy nie jest w najlepszym interesie dziecka. W interesie dzieci jest, żeby ich rodzice, nawet rozwiedzeni albo żyjący w separacji, osiągnęli porozumienie, dobrze się do siebie odnosili i starali się rozwiązywać nieuniknione konflikty.

        O jakie kwestie prawne spierają się rodzice – i nie tylko rodzice – gdy dochodzi do decydowania o przyszłości dzieci?

        Custody.

        Angielski termin „custody” oznacza prawo podejmowania ważnych decyzji dotyczących dzieci. Za ważne decyzje uważa się decyzje związane z wykształceniem dzieci, ich zdrowiem i wychowaniem religijnym. To, że dany rodzic ma custody, nie musi oznaczać, że dziecko z nim mieszka, choć z reguły tak właśnie jest.  Custody może mieć jeden rodzic (sole custody) albo obydwoje rodziców (joint custody). Jeżeli obydwoje rodzice mają prawo podejmowania decyzji, to muszą się po prostu ze sobą porozumieć, tak jak rodzice będący w związkach, którzy z definicji mają joint custody. Często, gdy rodzice wspólnie podejmują decyzje, dzieci zamieszkują z obydwojgiem rodziców na zmianę, ale podział czasu dziecka pomiędzy dwa domy nie jest koniecznym warunkiem joint custody.

        Jeżeli rodzice nie mogą się porozumieć, a sąd ma powody, żeby wierzyć, że obydwoje powinni wnosić wkład w podejmowanie decyzji w najlepszym interesie dziecka, może przyznać paralell custody, czyli równoległe prawo do podejmowania decyzji. W praktyce znaczy to, że jeden rodzic podejmuje np. decyzje dotyczące edukacji i wychowania religijnego, a drugi decyzje dotyczące opieki zdrowotnej.

        Access.

        Rodzic, z którym dziecko nie mieszka, ma prawo do kontaktu z dzieckiem, a dokładniej rzecz biorąc, dziecko ma prawo do kontaktu z rodzicem, z którym nie mieszka. Jeżeli rodzice nie są w stanie ustalić zasad spotkań, sąd zdecyduje, jak często, na jak długo, a nawet w jakich godzinach drugi rodzic może widywać się z dzieckiem. Należy pamiętać, że jeżeli drugi rodzic nie chce widywać się z dzieckiem, to bez względu na to, jak nieetyczna może być taka decyzja, sąd nie jest w stanie zmusić go do odwiedzania dziecka. To, że rodzic decyduje się nie utrzymywać kontaktu z dzieckiem, nie ma jednak wpływu na obowiązek alimentacyjny. Sąd może zmusić rodziców do płacenia, ale nie może ich zmusić do tego, by cieszył ich czas spędzany ze swoimi dziećmi.

        To, w jakim wymiarze czasu dany rodzic może widywać się ze swoim dzieckiem, zależy od wielu czynników i z reguły warunki wizyt są negocjowane przez rodziców co rok, w miarę jak zmieniają się potrzeby ich dzieci. Jeżeli warunki wizyt wynikają z decyzji sądowej, to decyzja ta może podlegać rewizji, w miarę jak z wiekiem zmieniają się potrzeby dziecka.

        W decydowaniu, w jakim wymiarze dziecko powinno  spędzać czas z rodzicem, z którym nie mieszka,  sądy kierują się zasadą maksymalnego kontaktu, która twierdzi, że w najlepszym interesie dziecka jest pozostawanie w bliskim związku fizycznym i emocjonalnym z obydwojgiem rodziców. Zasada ta może być modyfikowana, zgodnie z najlepiej pojętym interesem dziecka.  Sąd może zdecydować, że w najlepszym interesie dziecka jest niewidywanie się z jednym lub obydwojgiem rodziców. Wbrew rozpowszechnionej opinii to, że jedno z rodziców może zrobić dziecku krzywdę, nie jest jedyną okolicznością, w której sąd może zdecydować, że nieutrzymywanie kontaktu z rodzicem leży w najlepszym interesie dziecka. Jeżeli kontakt z rodzicem ma negatywny wpływ na dziecko, na przykład w sytuacjach, w których jedno z rodziców szkaluje drugie, sąd może zawiesić wizyty tymczasowo lub permanentnie. Zawieszenie wizyt nie jest równoznaczne ze zwolnieniem rodzica z obowiązku alimentacyjnego.

        Co bierze się pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o custody i access?

        Sądy zobowiązane są rozpatrzyć fizyczne, emocjonalne i finansowe potrzeby dzieci, plany dotyczące edukacji i wychowania religijnego, stopień rozumienia przez rodziców potrzeb swoich dzieci, korzyści związane z nierozłączaniem rodzeństwa, więź emocjonalną pomiędzy rodzicami i dziećmi oraz życzenia dzieci. Ten ostatni czynnik nabiera znaczenie wraz z wiekiem dzieci.

        Kto może starać się o custody i access?

        W zasadzie każdy może złożyć petycję do sądu o przyznanie custody lub access.  Ze zrozumiałych przyczyn najczęściej o custody i access starają się rodzice. Na drugim miejscu są dziadkowie i byli partnerzy rodziców, niebędący biologicznymi rodzicami dzieci.  

        Custody, access i przeprowadzki.  

        Nierzadko rodzic, z którym dziecko mieszka, chce przeprowadzić się daleko od miejsca zamieszkania drugiego rodzica, tym samym komplikując widzenia z dziećmi. Jak zwykle kryterium, którym kierują się sądy przy podejmowaniu tego typu decyzji, jest najlepszy interes dziecka. Powody, dla których jedno z rodziców chce się przeprowadzić, brane są przez sąd pod uwagę tylko w specjalnych sytuacjach, np. gdy rodzic chce się przeprowadzić głównie po to, żeby utrudnić drugiemu rodzicowi kontakt z dzieckiem, sąd z reguły nie udzieli zgody na przeprowadzkę. Nawet jeżeli umowa separacyjna dopuszcza, że przeprowadzki mogą mieć miejsce tylko przy obopólnej zgodzie, sąd może zdecydować, że jednej ze stron wolno się przeprowadzić bez zgody drugiej strony.

        Należy pamiętać, że kwestie prawne związane z custody i access są niesłychanie skomplikowane i tylko prawnik, po dokładnej analizie sytuacji, jest w stanie udzielić kompetentnej porady na ten temat.

Monika J. Curyk

Barrister & Solicitor

Notary Public 

289.232.6166

Mississauga, Ontario, Kanada

Treść niniejszego artykułu w żadnym wypadku nie powinna być traktowana jako porada prawna. Celem artykułu jest wyłącznie udzielenie ogólnych informacji.

Tradycyjny model usług prawnych, do dzisiaj bardzo rozpowszechniony, może być opisany jako czarno-biały albo zero-jedynkowy. Można albo wynająć prawnika do prowadzenia całości sprawy, albo nie wynajmować go w ogóle. Jeszcze do niedawna, każda osoba, której sprawy rodzinne trafiały do sądu, stała przed wyborem: czy prowadzić swoją sprawę bez prawnika, czy też wynająć prawnika do prowadzenia całości sprawy. Czyli wszystko albo nic. Do dnia dzisiejszego, wielu prawników nie dopuszcza innej możliwości reprezentowania klienta.

Działo się tak, dlatego że prawo proceduralne obowiązujące w sprawach rodzinnych w ontaryjskich sądach (Family Law Rules) do niedawna nie dopuszczało scenariusza, w którym przed sądem mógł pojawić się prawnik, nie reprezentujący klienta w całości sprawy. Skutki takiego podejścia były i nadal bywają opłakane, ponieważ usługi prawne są drogie, znaczny procent stron w procesie sądowym występował bez reprezentacji prawnej i bez żadnej pomocy prawnika.

Ta powszechna sytuacja jest problematyczna z wielu powodów. Po pierwsze, strona nie reprezentowana przez prawnika, z reguły nie jest w stanie przedstawić sędziemu swojej sprawy w kompetentny sposób, co doprowadza do wyroków sądowych opartych o fragmentaryczne informacje, a więc niekoniecznie sprawiedliwych. Po drugie, sprawy, w których biorą udział strony nie reprezentowane przez prawników, postępują wolniej i zużywają więcej cennego i drogiego czasu sądu. Skutek – sprawy sądowe trwające latami, mnóstwo sfrustrowanych klientów i zachwiana wiara w poczucie sprawiedliwości.

W ostatnich latach zarówno sądy, prawnicy jak i ustawodawcy zdali sobie sprawę z tego, że Ontario stoi przed kryzysem polegającym na tym, że obywateli “nie stać na sprawiedliwość”. Angielskojęzyczne media opisują ten problem jako “access to justice”.

Liczne reformy dyskutowane są przez ustawodawców, profesjonalistów, sędziów oraz szeroką publiczność. Należy przypuszczać, że zauważalne zmiany będą miały miejsce w niedługim czasie.

W międzyczasie prawo proceduralne uległo zmianie, aby umożliwić stronom w procesach sądowych korzystanie z usług prawnika w ograniczonym zakresie. Tak zwany “limited scope retainer”, czyli reprezentacja w ograniczonym zakresie, została usankcjonowana przez Family Law Rules. Umożliwia ona wynajęcie prawnika do prowadzenia części, a nie całości sprawy.

Tradycyjnie, jeżeli prawnik prowadzi całość sprawy, to jego nazwisko figuruje w aktach sądowych, wszystkie dokumenty są dostarczone prawnikowi, sąd oraz przeciwna strona lub jej prawnik kontaktują się z prawnikiem wynajętym do prowadzenia sprawy, całość korespondencji, negocjacji i procesu sądowego przechodzi przez ręce takiego prawnika.

W większości przypadków, zaletą takich sytuacji jest to, że prawnik, zdecydowanie lepiej od laika wie, czego wymaga i jak przebiega proces sądowy, jakie jest obowiązujące prawo, a przez to unika błędów i prowadzi sprawę w sposób optymalny dla klienta. Cena za taki luksus, jest jednak znaczna.

Dzięki dopuszczalności reprezentacji w ograniczonym zakresie, klient ma różnorodną ilość opcji do wyboru, czyli może uzyskać pomoc prawnika w stopniu rozciągającym się od jednorazowej konsultacji, przez cykl konsultacji w różnych fazach sprawy, przez przygotowywanie jedynie dokumentów sądowych do jednego etapu sprawy lub tylko do jednorazowego pojawienia się w sądzie, albo do udziału w każdym innym fragmencie swojego procesu sądowego.

Jest to stosunkowo nowy model świadczenia usług prawnych i w chwili obecnej nie wszyscy prawnicy dają swoim klientom możliwość bycia wynajętym do reprezentowania w ograniczonym zakresie.

Reprezentacja w ograniczonym zakresie niesie ze sobą pewne pułapki, zarówno dla prawnika jak i dla klienta. Największym niebezpieczeństwem jest możliwość zaistnienia sytuacji, w której prawnik i klient nie dogadają się na początku i nie ustalą dokładnie, jakie zobowiązania podejmuje prawnik a jaka część sprawy do niego nie należy. Aby uniknąć nieporozumień, prawnik i klient muszą przed rozpoczęciem reprezentacji dokładnie przedyskutować to, jakimi aspektami zajmuje się prawnik a jakimi klient. Konieczne jest również spisanie przez prawnika umowy (“retainer agreement”), która dokumentuje jasno i wyraźnie, jakie są ich wzajemne oczekiwania.

Ponieważ treść takiej umowy będzie inna dla każdej sprawy, dla każdego klienta, spisanie jej na początku może okazać się kosztem zniechęcającym klienta, który wybiera reprezentacje o ograniczonym zakresie, aby obniżyć koszty. Krok ten jest jednak nieunikniony.

Reprezentacja w ograniczonym zakresie nie jest cudownym panaceum ani odpowiedzią na wszystkie problemy związane z prawem rodzinnym. W niektórych rodzajach spraw, albo w niektórych konfiguracjach rodzinnych, może nie mieć zastosowania. Tym niemniej, wiele spraw ciągnących się w sądzie latami, mogło się zakończyć przy pierwszej konferencji, gdyby strony miały możliwość skorzystania z wiedzy prawnika.

Reprezentacja klienta w ograniczonym zakresie, może również dotyczyć sytuacji, w których sprawa nie jest w sądzie. Taki rodzaj reprezentacji w sprawach, które nie toczą się w sądzie, nie jest aż tak nowatorski jak ograniczony zakres reprezentacji w sądzie. Ponieważ wspomniane wcześniej prawo proceduralne, czyli Family Law Rules, dotyczy jedynie postępowania sądowego, reprezentacja w ograniczonym zakresie w sytuacjach, w których sprawy nie były w sądzie, miała miejsce przed zmianą.

Sytuacje, w których klient wynajmował prawnika jedynie do spisania umowy separacyjnej, ale nie do jej negocjowania, zdarzały się od jakiegoś czasu. To samo dotyczy sytuacji, w których prawnik wynajęty był np. jedynie do wypełnienia dokumentów finansowych (Financial Statement), jedynie do przeprowadzenia kalkulacji alimentów albo do wielu innych czynności, będących tylko jednym aspektem szerszej sprawy.

Prawdopodobnie jest jeszcze za wcześnie, aby przewidzieć dokładnie, jakie oblicza przyjmie reprezentacja w ograniczonym zakresie. Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że taka opcja istnieje. Każda osoba, której sprawa jest w sądzie, powinna spotkać się z prawnikiem, aby przetestować czy jej wizja sprawiedliwości naprawdę odzwierciedla stan prawny w Ontario. Należy pamiętać, że w sądzie osoba przegrywająca płaci część, a czasami całość kosztów osobie wygrywającej.

Dlatego każda zainteresowana osoba, nawet jeżeli nie decyduje się na wynajęcie prawnika do prowadzenia całości sprawy, powinna skonsultować się z prawnikiem, aby upewnić się, czy zajmuje racjonalne stanowisko, czy naprawdę prawo jest po jej stronie i czy rzeczywiście ma szansę dostać od sądu to, na co liczy. Ci, którzy decydują się na walkę w sądzie bez upewnienia się czy mają szansę na zwycięstwo, często kończą rozczarowani i obciążeni kosztami.

Monika J. Curyk
Barrister & Solicitor
Notary Public
289.232.6166
Mississauga, Ontario, Kanada
Treść niniejszego artykułu w żadnym wypadku nie powinna być traktowane jako porada prawna. Celem artykułu jest wyłącznie udzielenie ogólnych informacji.

W Kanadzie jedyną uznaną przez prawo podstawą do rozwodu jest trwały rozpad małżeństwa. Prawodawcy ustanowili, że trwały rozpad małżeństwa nastąpił, jeżeli:

1) Małżonkowie są w separacji przez rok lub dłużej.

2) Jedno z małżonków dopuściło się zdrady małżeńskiej.

3) Jedno z małżonków zachowuje się okrutnie w stosunku do drugiego (w stopniu, który uniemożliwia wspólne zamieszkanie).

Należy pamiętać, że jedynie osobne zamieszkanie daje obydwojgu małżonkom powód do wystąpienia o rozwód. W przypadku zdrady, jedynie zdradzony małżonek może starać się o rozwód. W przypadku okrucieństwa, jedynie małżonek będący jego ofiarą może starać się o rozwód. Warto wiedzieć, że w Kanadzie obowiązuje rozwód bez orzekania winy (no fault divorce). Skoro nie ustala się, z czyjej winy związek się rozpadł, postępowanie małżonków przed rozwodem, oprócz nielicznych ekstremalnych sytuacji, nie ma wpływu na kwestie finansowe ani na podział majątku.

Zdecydowana większość rozwodów udzielana jest w oparciu o separację. Separacja nie musi być „oficjalna”, nie trzeba jej nigdzie zgłaszać ani uprawomocniać.

Sąd definiuje separację jako fizyczną oddzielność, połączoną z tym, że jedno z małżonków zdecydowało się zakończyć związek małżeński. Czas trwania separacji liczy się od momentu, w którym jedno z małżonków zamieszkało pod innym adresem. W niektórych sytuacjach można być w separacji i mieszkać pod jednym dachem, ale sąd nie zawsze uznaje, że taka sytuacja kwalifikuje się jako separacja.

Warto wiedzieć, że jeżeli w trakcie osobnego zamieszkania małżonkowie podejmują nieudaną próbę ratowania swojego związku i zamieszkają razem na okres nieprzekraczający 90 dni, okresu tego nie odlicza się od czasu separacji. Znaczy to, że jeżeli jedno z małżonków wyprowadziło się 1 stycznia 2000 roku, potem wróciło do współmałżonka w lipcu 2000 na okres nie dłuższy niż 90 dni i wyprowadziło się po raz drugi przed upływem tego okresu, to rok w separacji, wymagany do złożenia wniosku o rozwód, upływa 1 stycznia 2001 roku i tego dnia każde z małżonków może wystąpić o rozwód.

W pewnych okolicznościach sąd może nie udzielić rozwodu po rocznej separacji. Najczęściej przyczyną nieudzielania rozwodu jest to, że rozwodzący się małżonkowie nie uregulowali spraw związanych z alimentacją dzieci oraz z prawami i obowiązkami rodzicielskimi. W takim przypadku sąd czeka z udzieleniem rozwodu, aż małżonkowie osiągną w tej sprawie porozumienie i spisana zostanie odpowiednia umowa albo aż sąd podejmie w tej sprawie decyzję i wyda stosowne orzeczenie.

Warto wiedzieć, że rozwód jako taki jest najmniej skomplikowanym i w sumie najmniej ważnym aspektem zakończenia związku małżeńskiego. Rozwód sprowadza się do decyzji sądu, stwierdzającej, że małżeństwo przestało istnieć. Umożliwia on ponowne wstąpienie w związek małżeński, ale sam w sobie nie rozwiązuje żadnej ze skomplikowanych kwestii prawnych związanych z rozpadem małżeństwa. W praktyce, po uzyskaniu rozwodu, pary często kłócą się o sprawy finansowe lub opiekę nad dziećmi przez wiele lat. Wszystkie prawa i obowiązki nabyte przez okres małżeństwa mogą przetrwać rozwód i być przedmiotem sporów długo po rozpadzie małżeństwa.

W jaki sposób można rozwiązać wszystkie kwestie prawne pojawiające się przy rozwodzie?

Należy zaznaczyć, że jedynie podpisana umowa separacyjna lub decyzja sądowa rozwiązuje kwestie prawne pojawiające się przy rozwodzie. Ustna umowa między stronami nie ma mocy prawnej, gdyż nie może być w żaden sposób egzekwowana, jeżeli któraś ze stron jej nie przestrzega.

W jaki sposób można dojść do punktu, w którym strony mogą podpisać umowę separacyjną?

Istnieje kilka sposobów.

1. Tradycyjnie obie strony znajdują prawników, którzy negocjują rozwiązanie możliwe do zaakceptowania przez obydwoje małżonków. W trakcie negocjacji obie strony zobowiązane są do pełnego ujawnienia swojej sytuacji finansowej. Jeżeli strony osiągną porozumienie, spisana zostaje umowa separacyjna, która po podpisaniu jest wiążąca dla stron i ma efekt zbliżony do tego, jaki ma decyzja sądowa. Umowa taka może być jednak uznana przez sąd za nieważną w przypadku udowodnienia, że jedno z partnerów zataiło informacje na temat swojej sytuacji finansowej. Dobrze wynegocjowana i prawidłowo spisana umowa kończy wszystkie relacje prawne pomiędzy partnerami lub małżonkami. Po jej podpisaniu, z punktu widzenia prawnego, związek przestaje istnieć. Rozwód po podpisaniu umowy jest formalnością i potrzebny jest w zasadzie tylko do ponownego zawarcia związku małżeńskiego. Wiele osób po podpisaniu umowy separacyjnej odkłada uzyskanie rozwodu na długie lata, a czasami na zawsze.

2. Mediacja jest drugą metodą rozwiązywania konfliktów powstających przy rozwodach i separacjach. W trakcie mediacji neutralna, trzecia osoba, która powinna znać prawo i psychologię konfliktu, pomaga stronom w znalezieniu rozwiązań swoich problemów, ale nie podejmuje żadnych ostatecznych decyzji. Porozumienie osiągnięte przez strony stanowi podstawę do sporządzenia umowy separacyjnej. Mediacja jest szybsza, tańsza (strony dzielą się kosztami mediatora) i nie eskaluje konfliktu między rozstającymi się.

3. Arbitraż jest trzecim sposobem pozwalającym rozwiązać problemy wynikające z rozwodu lub separacji. Różni się od mediacji tym, że w przypadku nieosiągnięcia porozumienia, arbiter ma prawo podjąć decyzję o tym, jak ostatecznie rozwiązać konflikt między stronami. Decyzje te są wiążące dla stron na mocy umowy sporządzonej przed rozpoczęciem arbitrażu. Arbitraż ma tę zaletę, że może być szybszy niż proces sądowy, choć niekoniecznie mniej kosztowny.

4. Collaborative law jest czwartą metodą na rozwiązanie problemów związanych z rozwodem i separacją. Podobnie jak w opisanej przeze mnie tradycyjnej metodzie, każda ze stron reprezentowana jest przez prawnika. Podstawową różnicą jest to, że prawnicy obu stron nie mogą reprezentować ich w sądzie, jeżeli partnerzy nie osiągną porozumienia. W trakcie negocjacji, strony i ich prawnicy spotykają się razem (inaczej niż w procesie tradycyjnym, w którym prawnicy negocjują między sobą zgodnie z instrukcjami swoich klientów) i ustalają rozwiązania punktów spornych. Jeżeli się porozumieją, sporządzają umowę separacyjną, jeżeli nie uda im się osiągnąć porozumienia, każda ze stron musi znaleźć nowego prawnika, aby udać się do sądu. Konieczność szukania nowego prawnika ma motywować strony i ich prawników do osiągnięcia porozumienia.

Jeżeli strony nie osiągną porozumienia, prawnicy rozpoczynają proces sądowy i sprawy sporne rozwiązuje decyzja sędziego. Ten sposób rozwiązywania sporów jest rozpowszechniony, ale ma swoje wady. Trwa długo. Jest stresujący, stosunkowo kosztowny i często zaognia konflikt pomiędzy stronami.

Na mocy ustawy, aby umowa separacyjna miała moc prawną, obydwie strony muszą ujawnić swoje informacje finansowe. Dotyczy to wszystkich sposobów negocjowania umowy separacyjnej (negocjacje prowadzone przez prawników, mediacje, arbitraż ) oraz procesu sądowego. Informacje finansowe muszą być wymienione na samym początku negocjacji lub procesu sądowego. Jeżeli sprawa trafia przed sąd, to strona spóźniająca się z przedstawieniem swojej sytuacji finansowej może być zobowiązana do pokrycia kosztów sądowych drugiej strony.

Umowa separacyjna zawarta bez ujawnienia przez strony swojej sytuacji finansowej może być uznana przez sąd za nieważną. Wymiana informacji finansowych następuje przez wypełnienie Financial Statement (zeznania finansowego), które strony wymieniają przed rozpoczęciem negocjacji lub składają w sądzie razem z aplikacją rozpoczynającą jakikolwiek proces mający aspekt finansowy. Formularze do wypełniania dostępne są w Internecie (http://www.ontariocourtforms.on.ca/english/family/).

Po starannym i uczciwym wypełnieniu formularza, strony, pod przysięgą i w obecności prawnika, składają podpis. Razem z podpisanym formularzem finansowym strona przeciwna dostaje z reguły kopie czeków, Notices of Assessment z urzędu podatkowego za ostatnie trzy lata i inne potrzebne dokumenty. Istnieje absolutna konieczność ujawnienia wszystkich dochodów, bez względu na ich źródło i na to, czy jest to dochód opodatkowany, czy nie. Konieczne jest również wyszczególnienie nieruchomości, samochodów, mebli, dzieł sztuki, papierów wartościowych, kont bankowych, RRSPs, planów emerytalnych, ubezpieczeń na życie, udziałów w korporacjach, zakumulowanych dni urlopowych, a nawet air miles oraz wszystkich długów i zobowiązań finansowych. Wypełnienie Financial Statement często bywa skomplikowane i wymaga pomocy prawnika lub księgowego.

Warto wspomnieć, że procedura rozwodu w Kanadzie znacznie różni się od polskiej. Jest mniej skomplikowana, gdyż rozwód sam w sobie nie rozwiązuje żadnych kwestii prawnych poza unieważnieniem małżeństwa, ani nie wymaga orzeczenia o winie. Uzyskanie rozwodu nie wymaga od stron stawienia się w sądzie, co znacznie upraszcza procedurę.

O rozwód może wystąpić jedno z małżonków lub obydwoje małżonkowie. Jeżeli o rozwód występuje jedno z małżonków, to składa w sądzie aplikację o rozwód. Po ostemplowaniu i przyznaniu numeru sprawy, kopia aplikacji musi być dostarczona drugiemu małżonkowi. Jeżeli dostarczona jest pocztą, to małżonek proszony jest o podpisanie oświadczenia, że ją otrzymał. W przypadku niepodpisania takiego oświadczenia, aplikację dostarcza się osobiście przez kogoś znajomego lub przez osobę w tym celu wynajętą (od 1 marca 2010 roku małżonek występujący o rozwód nie może być osobą wręczająca aplikację drugiemu małżonkowi).

Osoba, która dostarczyła aplikację, podpisuje oświadczenie (affidavit), że ją dostarczyła. Oczywiście, jeżeli małżonkowie składają aplikację razem, to nie musi być ona nikomu dostarczana.

Po otrzymaniu aplikacji należy w ciągu 30 dni na nią odpowiedzieć i ewentualnie zażądać alimentacji, podziału majątku czy opieki nad dziećmi. Jeżeli zawiadomiony tego nie uczyni, to milczenie oznacza zgodę. Po upływie 30 dni od dostarczenia aplikacji, małżonek proszący o rozwód składa w sądzie kolejny dokument (Affidavit for Divorce), na podstawie którego sąd decyduje o rozwiązaniu małżeństwa i wydaje Divorce Order, którego kopia z reguły wysyłana jest do drugiego małżonka. Rozwód nabiera mocy prawnej po upływie 30 dni od wydania Divorce Order.

Bez podpisania umowy separacyjnej, rozwód, mimo że kończy małżeństwo, nie jest przeszkodą w dochodzeniu przez małżonków swoich praw ani nie rozwiązuje kwestii spornych raz na zawsze. Po otrzymaniu rozwodu małżonkowie mają dwa lata na to, aby wystąpić o podział majątku (albo sześć lat od daty separacji, jeżeli para nie ma rozwodu). Jeżeli kwestia alimentacji współmałżonka nie została uregulowana przez umowę separacyjną, to jedno z małżonków może prosić sąd o przyznanie alimentów bez względu na to, ile czasu upłynęło od rozwodu i separacji. Również sprawy związane z alimentacją dzieci i prawami rodzicielskimi nie ulegają przedawnieniu. Nawet umowa separacyjna nie daje ostatecznego rozwiązania kwestii alimentów na dzieci i praw rodzicielskich, ze względu na to, że okoliczności rodziców mogą ulec zmianie, a najlepszy interes dziecka jest nadrzędny. Kwestie prawne towarzyszące rozpadowi małżeństwa lub związku nieformalnego są skomplikowane i tylko prawnik może poradzić stronom, jak je rozwiązać.

Monika J. Curyk
Barrister & Solicitor, Notary Public
289.232.6166
Mississauga, Ontario, Kanada

Treść niniejszego artykułu w żadnym wypadku nie powinna być traktowana jako porada prawna. Celem artykułu jest wyłącznie udzielenie ogólnych informacji.

Jestem wielkim zwolennikiem porozumień wynegocjowanych przez rozstające się pary, bez uciekania się do drogi sądowej. Rozwiązują one wszystkie kwestie sporne, związane z separacją, bądź rozwodem. Są nie tylko mniej stresujące dla stron i dzieci, ale nie zaostrzają konfliktu, są lepiej dostosowane do potrzeb stron, są poufne, mogą być zakończone dużo szybciej niż uzyskanie orzeczenia sądowego i bez wątpienia są dużo tańsze. Niestety, nie zawsze są one możliwe.

Gdy jedna ze stron nie negocjuje w dobrej wierze, nie ujawnia swojej sytuacji finansowej, próbuje zataić dochód, roztrwonić majątek lub po prostu nie przyjmuje do wiadomości istniejącego stanu prawnego, postępowanie sądowe, choć nie jest mile widziane, może być jedynym rozwiązaniem.

Każdy, kto rozważa rozpoczęcie postępowania sądowego w sprawie rodzinnej lub każdy, kto dobrowolnie lub mniej dobrowolnie, zostanie w taką sprawę wciągnięty jako respondent, powinien zapoznać się z podstawowymi etapami procesu sądowego, kosztami związanymi z postępowaniem sądowym oraz jego "skutkami ubocznymi", które mogą obejmować psychologiczne, ekonomiczne, jak i emocjonalne konsekwencje.

Etapy, długość trwania i koszty postępowania sądowego zależą od ilości kwestii, które muszą zostać rozwiązane, a także od zawiłości tych kwestii, poziomu wrogości między stronami oraz instancji sądu podejmującego decyzję w danej sprawie. Bez względu na to, jak długo trwa postępowanie sądowe, zawsze trwa ono za długo z punktu widzenia osób, których dotyczy. Opóźnienia i oczekiwanie na dostępne terminy są nieuniknioną częścią procesu sądowego, a odroczenia zaplanowanych pojawień w sądzie nie są rzadkością.

Dobrze jest zdać sobie sprawę z tego, że w większości jurysdykcji w Ontario, w tym w Toronto i Brampton, istnieją dwa poziomy sądu, które podejmują decyzje w sprawach rodzinnych. Ontario Court of Justice rozpatruje sprawy związane z alimentami dla dzieci i współmałżonków, opieką i dostępem do dzieci oraz ustalaniem ojcowstwa i ochroną dzieci (child protection). Superior Court of Justice może decydować o sprawach związanych z rozwodem i podziałem własności, jak również opieką i widywaniem się z dziećmi oraz alimentami, ale nie decyduje o sprawach ochrony dzieci.

W niektórych jurysdykcjach, takich jak Hamilton, istnieje tylko jeden poziom sądu, który zajmuje się wszystkimi kwestiami w obrębie prawa rodzinnego. Jest to tak zwany Family Court of the Superior court of Justice często nazywany Unified Family Law Court.

Postępowanie sądowe w Superior Court of Justice jest zazwyczaj bardziej formalne i długotrwałe. Z definicji dotyczy ono kwestii majątkowych, jako że decyzje o podziale majątku nie mogą być podejmowane przez Ontario Court of Justice. W związku z tym charakter kwestii do rozstrzygnięcia jest zazwyczaj bardziej skomplikowany i strony mają obowiązek ujawnienia swojej sytuacji finansowej, co zazwyczaj oznacza wypełnianie rozlicznych dokumentów i dostarczanie dokumentacji z rozmaitych instytucji finansowych. Zazwyczaj strony nie rozpoczynają postępowania sądowego w Superior Court of Jjustice, jeżeli nie mają do czynienia z koniecznością przeprowadzenia podziału majątku.

Złożenie aplikacji jest pierwszym krokiem w postępowaniu sądowym z zakresu prawa rodzinnego. Aplikacja (application) to dokument rozpoczynający proces sądowy. Wyszczególnia ona roszczenia wnioskodawcy ( zwanego applicant), jak na przykład prośba o alimenty lub opiekę nad dziećmi oraz opisuje okoliczności, z których te roszczenia wynikają.
Jeżeli aplikacja zawiera wniosek o alimenty na rzecz dzieci lub współmałżonka, podział własności lub roszczenie o wyłącznym zamieszkaniu w rezydencji małżeńskiej, applicant musi złożyć w sądzie oraz doręczyć drugiej stronie sprawozdanie finansowe (financial statement) wraz ze swoją aplikacją. Celem financial statement jest przedstawienie drugiej stronie szczegółowego obrazu sytuacji finansowej wnioskodawcy. Mimo że financial statement jest długim i szczegółowym dokumentem, to jest to zazwyczaj zaledwie pierwszy krok w wymianie informacji finansowych, które muszą być ujawnione przez strony. Niejednokrotnie pełne ujawnienie sytuacji finansowej wymaga wymiany przez strony obszernej i szczegółowej dokumentacji finansowej, takiej jak wyciągi z kont bankowych, rachunki z kart kredytowych, zwroty podatkowe czy wyceny majątku.
Jeżeli aplikacja zawiera wniosek o opiekę oraz dostęp do dzieci, kolejny obszerny dokument tzw. affidavit in support of claim for custody and access, musi być złożony wraz z aplikacją.

W ciągu trzydziestu dni od otrzymania aplikacji i towarzyszących jej dokumentów, osoba, przeciwko której składany jest wniosek (respondent), musi doręczyć aplikantowi a także złożyć w sądzie odpowiedź (answer). Respondent może umieścić w answer odpowiedzi na roszczenia aplikanta, a także wyszczególnić całkowicie nowe roszczenia. Answer zawiera także fakty wspierające roszczenia respondenta. Jeżeli aplikacja bądź answer poruszają kwestie związane z alimentami na rzecz dzieci lub współmałżonka, roszczenie podziału własności lub roszczenie o wyłącznym zamieszkaniu rezydencji małżeńskiej, respondent musi przygotować financial statement. Jeżeli kwestie sporne dotyczą opieki i dostępu do dzieci, affidavit in support of claim for custody and access musi być również złożony.
Aplikant może doręczyć respondentowi jak i również złożyć w sądzie reply w odpowiedzi na roszczenia złożone przez respondenta w answer. Celem reply jest odpowiedź na nowe kwestie, poruszone przez respondenta w answer. Aplikant nie ma prawa wnosić żadnych nowych roszczeń w reply.

Jakie są koszty złożenia aplikacji lub odpowiedzi na nią? Twój prawnik musi się z Tobą spotkać, aby zapoznać się z Twoją sprawą, zebrać fakty i wybrać najlepszą strategię w Twojej sytuacji. Jeśli odpowiadasz na aplikację (jesteś respondentem w sprawie), prawnik musi dokładnie przejrzeć materiały dostarczone Ci przez aplikanta. Następnie musi przygotować wszystkie dokumenty niezbędne do rozpoczęcia aplikacji lub odpowiedzi. W celu przygotowania financial statement, prawnik musi zebrać szczegółowe informacje o Twojej sytuacji finansowej w momencie zawarcia małżeństwa, w dniu separacji, a także podczas rozpoczęcia postępowania sądowego. Zawsze informuję moich klientów, że przygotowanie potrzebnych dokumentów pochłania minimum 10 do 15 godzin mojej pracy. Liczba godzin może wzrosnąć w skomplikowanych przypadkach. Jeśli spór jest rozstrzygany w Superior Court of Justice, strony muszą uiścić opłaty za złożenie aplikacji i answer. Ponieważ wszystkie dokumenty muszą zostać złożone w sądzie osobiście, strony muszą również pokryć koszty osoby (process server), która składa dokumenty w sądzie w ich imieniu.

First appearance

Jeżeli postępowanie zostało rozpoczęte w Ontario Court of Justice, termin pierwszego pojawienia się w sądzie (first appearance) będzie automatycznie wyznaczony w momencie złożenia w sądzie aplikacji. Strony nie muszą przygotowywać żadnych dokumentów na first appearance. Koszty prawne stron wynikną jedynie z obecności prawnika w sądzie.
W Superior Court of Justice nie ma first appearance. Strony po raz pierwszy spotykają się w sądzie, gdy jedna z nich wyznaczy datę case conference.

Mandatory information program (MIP)

Zarówno aplikant, jak i respondent mają obowiązek wzięcia udziału w mandatory information program (tzw. MIP) , który jest dwugodzinną prezentacją przedstawioną przez prawnika oraz osobę o przygotowaniu psychologicznym. MIP ma na celu przedstawienie stronom podstawowych informacji na temat prawa rodzinnego, procesu sądowego, opcji dostępnych do rozwiązania sporów rodzinnych (w tym alternatyw do procesu sądowego) oraz wpływu separacji na dzieci i dorosłych.

Kiedy aplikacja zostanie złożona w sądzie, zawiadomienie o dacie MIP jest dostarczone każdej ze stron. Każda ze stron przychodzi na MIP w innym terminie. Po prezentacji obie strony otrzymują zaświadczenie o uczestnictwie, które powinno być złożone w sądzie.

Case conference

W każdym przypadku, w którym złożona jest answer, odbywa się co najmniej jedna case conference. Jest to obowiązkowy krok w postępowaniu sądowym z zakresu prawa rodzinnego. Żadne dalsze kroki ( tzw. motions) nie mogą zostać podjęte przed case conference.

Celem case conference jest ustalenie kwestii spornych i w miarę możliwości ich polubowne rozwiązanie. Ponadto sędzia w czasie case conference może zdecydować o tym, jakie dokumenty finansowe (wyciągi z kont bankowych, podania o mortgage, sprawozdania z kart kredytowych, wyceny planów emerytalnych lub innych dóbr, dokumenty dotyczące dochodu itp.) powinny być wymienione przez strony. Z reguły case cconference kończy się ustaleniem daty następnego kroku w danej sprawie. Czas oczekiwania na termin case conference w Ontario Court of Justice wynosi zwykle od 2 do 3 miesięcy, a w Superior Court ofJjustice od 3 do 4 miesięcy.
Strony mają możliwość wyznaczenia przyśpieszonej case conference (tzw. early case conference), którą można wyznaczyć w krótkim terminie (nawet paru tygodni). Przyśpieszona case coference nie może trwać dłużej niż 15 minut, co z konieczności bardzo ogranicza ilość kwestii, które mogą być poruszane. Celem przyśpieszonej case conference jest stworzenie stronom możliwości omówienia palących problemów i uzyskania od strony przeciwnej potrzebnych dokumentów finasowych bez długotrwałego oczekiwania. Zazwyczaj kwestie rozpatrywane podczas przyśpieszonej case conference obejmują ujawnianie informacji finansowych, opiekę i dostęp do dzieci oraz alimenty na dzieci i współmałżonka.

Zarówno case conference jak i early case conference są zwykle poprzedzone rozmowami i negocjacjami pomiędzy prawnikami stron. Przed case conference i przyśpieszoną case conference prawnicy stron muszą przygotować dokument zwany case conference brief, a często także uaktualnić financial statement i affidavit in support of claim for custody and access. W efekcie końcowym, koszty uczestniczenia w case conference są z reguły spore.

Po case conference, sędzia może zadecydować, że potrzebna jest kolejna case conference i wyznaczyć jej termin lub wyznaczyć termin settlement conference.

Settlement conference zwykle następuje po case conference. Jej celem jest przede wszystkim rozważenie możliwości ugodowego rozstrzygnięcia sprawy. Settlement conference daje stronom okazję rozstrzygnięcia wszystkich kwestii spornych w danej sprawie. Jeżeli nie wszystkie kwestie sporne mogą być rozwiązane w trakcie settlement conference, strony mogą rozwiązać niektóre z nich, a tym samym zawęzić swoją sprawę do mniejszej ilości kwestii spornych. Strony mogą także ujawnić sobie nawzajem dowody, które mają dla poparcia swojego roszczenia, a w przypadku, gdy polubowne załatwienie sprawy wydaje się mało prawdopodobne, mogą rozpocząć planowanie rozprawy sądowej.

Trial management conference następuje zazwyczaj po settlement conference i ma na celu nie tylko danie stronom jeszcze jednej szansy na polubowne rozwiązanie swoich problemów, ale także zaplanowanie rozprawy sądowej. Zazwyczaj kwestie, które zostają omawiane podczas trial management conference, obejmują potencjalnych świadków oraz określenie czasu trwania ich zeznań, konieczność zatrudnienia tłumaczy, konieczność uzyskania raportów ekspertów (np. wyceny majątku), uzyskanie dodatkowych informacji finasowych, ustalenie przewidywanego czasu trwania rozprawy i ustalenie jej daty.

Podobnie jak ma to miejsce przed case conference, dokumenty (briefs) muszą być przygotowane przed settlement conference i trial management conference. Strony zobowiązane są do wymiany ofert zawierających warunki ugody (setettlemetn offers) przed settlement conference. Ponadto, przed każdą konferencją, prawnicy stron muszą uaktualnić Twój financial statement. Wszystkie konferencje zazwyczaj poprzedzane są rozległymi negocjacjami pomiędzy stronami za pośrednictwem prawników.

Wszystkie te przygotowania są bardzo czasochłonne, a przez to dość kosztowne dla obu stron. Mam zwyczaj informowania moich klientów, że czas potrzebny do negocjacji, przygotowania niezbędnych dokumentów oraz udział w każdej konferencji zazwyczaj przekracza 20 godzin.

Oprócz nieuniknionych i znacznych wydatków finansowych, proces sądowy jest zwykle bardzo czasochłonny i stresujący dla obu stron. Powszechną praktyką jest to, że strony i ich adwokaci pojawiają się w sądzie rano i czekają, aż ich sprawa zostanie rozpatrzona, co może nastapić nawet pod koniec dnia. W niektórych, na szczęście nieczęstych, sytuacjach strony i ich prawnicy mogą pojawić się w sądzie w wyznaczonym terminie, aby dowiedzieć się, że z powodu nieprzewidzianych okoliczności, ich case conference lub motion nie zostanie rozpatrzona tego dnia.

Ponieważ konferencje (case conference, settlement conference i trial management conference) są standardowymi etapami każdej sprawy sądowej, należy uwypuklić ich najistotniejsze aspekty.

Po pierwsze, poszczególne kroki postępowania sądowego w prawie rodzinnym mają na celu umożliwienie stronom jak najszybsze ugodowe rozwiązanie kwestii spornych. Strony mają liczne okazje, aby rozstrzygnąć swój spór bez rozprawy sądowej. Głównym celem konferencji jest zachęcenie stron do osiągnięcia porozumienia.

Ponieważ osiągnięcie uczciwego porozumienia nie może nastąpić bez pełnego ujawnienia przez strony swoich informacji finansowych, kolejnym ważnym celem konferencji jest upewnienie się, że każda ze stron otrzymała wymagane informacje i dokumenty.

Sędzia, który przewodniczy konferencji, nie podejmuje decyzji na temat tego, jak strony powinny rozwiązać swoje kwestie sporne. To znaczy, że sędzia nie decyduje w trakcie konferencji, jakie alimenty mają być płacone albo jak ma być podzielony majątek. Tego typu decyzje podejmowane są po rozprawie. Tym niemniej, jeżeli strony osiągną w tych kwetiach porozumienie w trakcie konferencji, to sędzia wydaje decyzję zgodną z warunkami ugody. Na przykład, jeżeli strony rozwiążą kwestie alimentów lub podziału majątku, to sędzia wyda decyzję (order) zgodną z warunkami porozumienia stron i dana kwestia zostaje uznana za rozwiązaną. Jeśli była to jedyna kwestia sporna, to proces sądowy ulega zakończeniu. Jeśli była to jedna z wielu kwestii, proces sądowy jest kontynuowany, ale w węższym zakresie.
Podczas konferencji sąd może podejmować decyzje o kwestiach proceduralnych bez zgody stron.

Motions

Motion zostaje wniesiona przez stronę, która chce, aby sąd podjął tymczasową decyzję w sprawie roszczenia zawartego w aplikacji lub chce zmienić istniejącą tymczasową decyzję. Niemniej jednak, nie można wnieść motion przed case conference, z wyjątkiem spraw wymagających pilnego rozpatrzenia, tj. np. przeciwdziałanie możliwości usunięcie dziecka z kraju przez jedno z rodziców. W niektórych przypadkach może złożyć motion bez powiadomienia strony przeciwnej, jeżeli np. charakter lub okoliczności motion nie wymagają zawiadomienia lub jeśli nie jest ono możliwe. Decyzja wydana poprzez motion bez powiadomienia strony przeciwnej jest zwykle krótkotrwała i wiążąca tylko do momentu, gdy motion zostanie ponownie rozpatrzona z udziałem wszystkich zaangażowanych stron.

Motion wymaga przygotowania zawiadomienia (tzw. notice of motion) oraz opisu faktów w dokumencie zwanym affidavit, który jest zaprzysiężonym oświadczeniem faktów. W większości motions, affidavits stron stanowią jedyne dowody na poparcie ich roszczeń. Affidavits zazwyczaj bywają długie i są poparte licznymi dowodami (tzw. exhibits – na przykład dokumentami potwierdzającymi oświadczenia zawarte w affidavit, takimi jak wyciągi z kont bankowych czy listy od lekarza itp.). Affidavit jest dokumentem o wielkiej wadze i wymaga skrupulatnego ustalenia faktów przez prawnika, a także znacznego wysiłku i nakładu czasu na jego spisanie.

Przygotowanie dokumentów sądowych niezbędnych do złożenia wniosku i wystąpienie w sądzie jest czasochłonne, a co za tym idzie, powoduje wysokie koszty sądowe dla obu stron. Zawsze informuję moich klientów, że przygotowanie niezbędnych dokumentów może zająć nawet od 15 do 25 godzin mojej pracy. Obecność prawnika w sądzie, która często trwa cały dzień, dodatkowo podnosi koszty motion. Należy zdać sobie sprawę z tego, że wszystkie fakty, które sędzia powinien znać, aby podjąć decyzje w Twojej sprawie, muszą być zawarte w Twoim affidavit. W przeciwieństwie do rozpowszechnionego przekonania, strony nie mają okazji, aby „powiedzieć sędziemu” o rzeczach, które uważaja za ważne. Każdy fakt i każdy dokument, który chcesz, aby sędzia rozważył, musi być uwzględniony w twoim affidavit. Charakter procesu sądowego jest taki, że sędziowie w trakcie motion podejmują decyzje na podstawie dokumenów złożonych przez strony i istniejącego stanu prawnego zaprezentowanego przez prawników stron.

Long motions

Long motions zazwyczaj wiążą się ze skomplikowanymi kwestiami prawnymi i okolicznościami sprawy. Dość często, za zgodą sądu, strony mogą zeznawać przed sędzią w czasie trwania long motion. Strony są nadal zobowiązane do przedstawienia swoich dowodów w postaci affidvits, a w czasie trwania long motion mogą odpowiadać, pod przysięgą, na pytania prawnika przeciwnej strony, związane z informacjami zawartymi w ich affidavid. Oprócz przedstawienia swoich argumentów prawnych w formie ustnej, przed long motion prawnicy stron przygotowują osobny dokument, zwany factum, w którym prezentują swoje stanowisko.

Przygotowanie do long motion jest bardzo skomplikowane, a tym samym bardzo czasochłonne. Z reguły wymaga też dłuższego spędzenia czasu w sądzie, czasami trwającego więcej niż jeden dzień. Ponieważ rachunki za usługi prawne rosną proporcjonalnie do czasu spędzonego przez prawnika, koszty long motion są zawsze wysokie, z reguły przekraczaja dziesięć tysięcy dolarów.

Każda osoba będąca stroną w procesie sądowym, powinna zdać sobie sprawę z podstawowych różnic pomiędzy konferencjami i motions. Skutkiem motion jest decyzja sędziego, wiążąca dla stron i podjęta przez sędziego po zaznajomieniu się z dokumentami przedstawionymi przez strony, wysłuchaniu prawników reprezentujących strony, a w przypadku long motion, po usłyszeniu tego, co strony zeznały przed sędzią. Na skutek motion, choć nie zawsze na końcu motion, sędzia podejmuje decyzje o rozpatrywanych kwestiach. Z pewnymi wyjątkami, kwestie zostają rozstrzygnięte na zasadzie tymczasowej. Na przykład, jeśli strony nie mogą uzgodnić, kto będzie opiekował się dzieckiem, zanim podjęta zostanie ostateczna decyzja w tej kwestii po motion, sędzia wyda tymczasowe orzeczenie (order), które pozostanie prawomocne do czasu rozprawy. Zdarza się, że strony nie decydują się na doprowadzenie do rozprawy sądowej i tymczasowa decyzja podjęta po motion staje się ostateczna. Ponieważ proces sądowy jest powolny, nawet ponad rok może upłynąć od złożenia aplikacji do rozprawy sądowej, strony często wnoszą motions, aby zadecydować o kwestiach związanych z alimentami dla dzieci czy współmałżonka lub z ustaleniem warunków opieki nad dziećmi na okres pomiędzy rozpoczęciem a zakończeniem procesu sądowego.

W przeciwieństwie do motions, które kończą się decyzją sędziego, konferencje mają na celu stworzenie stronom okazji do osiągnięcia porozumienia i upewnienie się, że proces sądowy jest fair i przebiega bez niepotrzebnych przestojów. Dlatego sędzia podczas konferencji nie podejmuje decyzji na temat tego, jak strony powinny rozwiązać swoje kwestie sporne, (oprócz sytuacji, w których strony osiągnęły porozumienie). Tym niemniej, po konferencji sędzia wydaje decyzje proceduralne, np. nakaz ujawnienia informacji finasowych, dostarczenia dokumentów finansowych lub wycenienia majątku. Prawie zawsze pod koniec konferencji, sędzia wyznacza termin następnego etapu postępowania.

Questioning

Prawo rodzinne opiera się o pełne ujawnienie informacji finansowych. Dlatego każda ze stron może zadawać stronie przeciwnej pytania i oczekiwać wyczerpującej odpowiedzi. Takie zadawanie pytań, odbywa się pod przysięgą i nosi nawę questionning. Daje ono stronom możliwość zadawania sobie wzajemnie pytań, które są istotne dla rozstrzygnięcia kwestii spornych i może nastąpić za zgodą stron lub za sprawą nakazu sądowego. Questionning odbywa się ustnie, pod przysięgą i w obecności protokolanta sądowego. Świadkowie stron mogą również być wezwani na questionning.

Questionning wymaga od prawnika przygotowań i obecności. Prawnicy nie tylko zadają pytania stronie przeciwnej oraz jej świadkom, ale są również obecni, gdy ich klienci odpowiadają na pytania. Koszty questionning są znaczne. Oprócz płacenia swoim prawnikom za czas poświęcony na przygotowanie oraz uczestnictwo w questionning, strony muszą zarezerwować salę oraz opłacić protokolanta sądowego. Po qustionning zamawia się protokół zawierający wszystkie pytania i odpowiedzi. Strony muszą zapłacić za każdą strone zamówionego przez siebia protokołu. Ponieważ questionning jest kosztownym etapem w sporze, ma ono miejsce jedynie wtedy, gdy w opinii sędziego koszt jest uzasadniony brakiem ujawnienia informacji i złożonością kwestii, jak również, gdy koszt questionning jest proporcjonalny do wartości majątku stron lub wysokości roszczeń alimentacyjnych wnoszonych przez strony. Zapis pytań i odpowiedzi (protokół) może stać się dowodem w motion lub podczas rozprawy.

The Office of the Children’s Lawyer (OCL) Disclosure Meeting jest etapem procesu sądowego w sytuacjach, gdy przedmiotem sporu są opieka i prawo do spotkań z dziećmi i gdy Office of the Children’s Lawyer (OCL) jest zaangażowane w sprawę. OCL jest instytucją państwową, której rolą jest reprezentowanie interesów dzieci w sporach rodzinnych przez zbieranie informacji o warunkach panujących w danej rodzinie, ustalenie, co leży w najlepszym interesie dziecka i/lub zapewnienie dzieciom reprezentacji prawnej. OCL Disclosure Meeting umożliwia pracownikowi OCL (prawnikowi lub pracownikowi socjalnemu) przedstawienie wniosków i zaleceń, które mimo że nie są wiążące, mają znaczny wpływ na decyzje sędziego i znaczny wpływ na to, czy i na jakich warunkach strony są skłonne osiągnąć porozumienie.

Po ostatniej konferencji (trial managemtn conference), jeżeli strony nie zdołały rozstrzygnąć swoich kwestii, zazwyczaj ustalony zostaje termin rozprawy. Zdecydowana większość spraw z zakresu prawa rodzinnego (ponad 95%) zostaje rozstrzygnięta przed rozprawą, a większość z nich zostaje rozstrzygnięta na wczesnym etapie procesu sądowego, czasami już w trakcie case conference . Stres, niedogodności i koszty postępowania sądowego odgrywają wielką rolę w zniechęceniu stron do jego przedłużania. Jeśli strony zdecydują się przystąpić do rozprawy, muszą liczyć się z bardzo znacznymi kosztami. Szacuje się, że łącznie z czasem przygotowań, jeden dzień rozprawy może kosztować od 10,000 do 20,000 dolarów. W większości przypadków, prawnicy stron wymagają od swoich klientów honorarium za usługi prawne podczas rozprawy ze znacznym wyprzedzeniem.

Assignment court ma miejsce wkrótce przed zaplanowanym terminem rozprawy. Jego celem jest przedstawienie sędziemu aktualnego stanu sprawy oraz danie stronom kolejnej możliwości rozstrzygnięcia swoich kwestii spornych.

Rozprawa (tzw. trial) jest ostatnim krokiem w postępowaniu sądowym w prawie rodzinnym. Po rozprawie, sędzia podejmuje decyzje o wszystkich kwestiach prawnych, których strony nie rozstrzygnęły przed rozprawą. Decyzja sędziego jest ostateczna i prawomocna. Podczas rozprawy obie strony i ich świadkowie mają możliwość osobistego, ustnego przedstawienia dowodów wspierających ich roszczenia i udostępnienia sądowi stosownych dokumentów.

Przygotowanie się do procesu jest niezwykle pracochłonne dla prawników stron. Obowiązuje zasada, że każdy dokument lub inny dowód rzeczowy, którego strona zamierza użyć w trakcie rozprawy, musi być przedstawiony stronie przeciwnej przed rozprawą. Dlatego rozliczne dokumenty muszą być przygotowane i dostarczne stronie przeciwnej. Między innymi stronny muszą dostarczyć sobie requests to admit, przygotować dokumentację finansową (nieraz tysiące stron) oraz przygotować protokoły z questionning i złożyć w sądzie trail record. Każdy prawnik musi przygotować do rozprawy świadków swojego klienta i starannie opracować strategię przesłuchiwania w sądzie świadków strony przeciwnej . Świadkowie, którzy nie chcą zeznawać, otrzymują nakaz stawienia się w sądzie. Raporty, takie jak raport z OCL, raporty psychologiczne, raporty fiansowe i wyceny wartości majątku, muszą zostać zweryfikowane i dokładnie przeanalizowane. Jeśli potrzebni są biegli sądowi (expert witnesses), to trzeba ich znaleźć, opłacić, poznać ich opinię i przygotować do zeznawania w sądzie. Opłacenie biegłych sądowych bardzo znacznie zwiększa koszty stron. Prawnicy muszą także przygotować to, co mają zakomunikawać sędziemu na początku i na końcu rozprawy (opening and closing arguments), wyszukać i przeanalizować istniejące decyzje sądowe, które zapadły w podobnych sprawach. Decyzje te muszą być przygotowane do udostępnienia sędziemu i stronie przeciwnej. W trakcie przygotowań do rozprawy z reguły trwają intensywne negocjacje pomiędzy stronami i strony wymieniają propozycje ugody (offers to settle).

Czas trwania rozprawy zależy od wielu czynników, takich jak ilość kwestii prawnych ,które muszą być rozwiązane, stopnia skomplikowania przedstawianych dowodów i dokumentów, ilości świadków i konieczności prezentowania zeznać stron i świadków przez tłumacza. Nawet stosunkowo prosta rozprawa z reguły trwa dzień lub dwa. Skomplikowane rozprawy mogą trwać przez tydzień lub dłużej.

Po rozprawie sędzia podejmuje decyzję, opierając się wyłącznie na tym, co zostało przedstawione na rozprawie przez strony, ich świadków oraz prawników.

Większość ludzi oczekuje, że po rozprawie sąd natychmiast ogłosi swoją decyzję. Jednakże w większości przypadków decyzja zostaje udostepniona jakiś czas po zakończeniu rozprawy. W sprawach prawa rodzinnego zwykle nie ma wyraźnych zwycięzców lub przegranych. Najczęściej każda ze stron trochę przegrywa i trochę wygrywa. Na przykład, jedna strona może wygrać w kwestii alimentów na dzieci, ale przegrać w kwestii alimentów na małżonka; wygrać w kwestii podziału własności, ale przegrać w kwestii opieki i dostępu do dziecka.

W Kanadzie praktykowany jest "no fault divorce", czyli rozwód bez orzekania o winie. Osoby, które decydują się na wniesienie sprawy do sądu w nadziei, że jakimś sposobem sąd obwini ich byłego partenra lub małżonka za rozpad związku, muszą być przygotowane na rozczarowanie. Ponadto postępowanie stron podczas trwania ich związku w większości przypadków nie ma wpływu na to, jak rozstrzygnięte zostaną kwestie finansowe. Innymi słowy, sam fakt, że współmałżonek Cię zdradził, nie zmienia zasad podziału majątku czy alimentacji.

Więc co się stanie, jeśli przegrasz? Lub, jak to częściej bywa, co się stanie, jeśli przegrasz bardziej niż wygrasz?

Jeśli przegrasz motion, możesz spodziewać się, że zostaniesz obciążony częścią (czasem dużą częścią) kosztów prawnych zwycięskiej strony. To samo będzie mieć miejsce, gdy przegrasz rozprawę. Jeśli wygrasz lub wygrasz w większości kwestii spornych, z reguły przegrana strona będzie musiała zapłacić część Twoich kosztów prawnych. Jeżeli zwycięska strona zachowywała się nieracjonalnie, może zostać pozbawiona możliwości odzyskania całości lub części poniesionych przez nią kosztów, a nawet może zostać obciążona kosztami przegranej strony, mimo że wygrała.

Oferty przedstawiające warunki osiągnięcia ugody (offers to settle) odgrywają olbrzymią rolę przy ustaleniu tego, w jakim stopniu strona, która przegrała, musi pokryć koszty poniesione przez stronę, która wygrała. Jeżeli jesteś stroną wygraną i po rozprawie decyzja sędziego jest dla ciebie tak samo korzystna lub korzystniejsza niż warunki ugody zaoferowane przez Ciebie w offer to settle (na przykład, jeśli byłeś gotowy przyjąć alimenty od współmałżonka o wysokości 1,000 dolarów miesięcznie, ale sąd przyznał Ci 1,200 dolarów), możesz oczekiwać, że przegrana strona będzie musiałą zapłacić sporą część Twoich kosztów prawnych. Mimo to, całkowite odzyskanie poniesionych kosztów sądowych przez zwycięzcę, jest praktycznie niespotykane.

Jeżeli jesteś stroną przegraną, to możesz spodziewać się, że sąd obciąży Cię częścią kosztów prawnych strony przeciwnej. Jak duża będzie to część, zależy od wielu czynników. Jeżeli strona przegrana odrzuciła warunki ugody, które były dla niej korzystniejsze niż decyzja sędziego, odmawiała ujawnienia informacji finasowych lub zajmowała stanowisko nieuzasadnione przez istniejący stan prawny i nieuzasadnione przez fakty, to musi spodziewać się, że oprócz płacenia swojemu prawnikowi, zostanie obciążona znacznym procentem kosztów prawnych zwycięzcy.

Biorąc pod uwagę wszystkie przykre, bolesne i kosztowne aspekty procesu sądowego, należy stwierdzić, że w najlepszym interesie stron leży rozwiązanie swoich sporów bez uciekania się do drogi sądowej. W idealnym świecie tylko sprawy dotyczące nowych kwestii prawnych powinny być rozstrzygane sądownie. W realnym świecie jednak sprawy trafiają do sądu, ponieważ strony zajmują sztywne stanowiska, sprzeczne z istniejącym stanem prawnym, nie chcą zgodzić się na kompromis i tracą z oczu to, co jest najlepsze dla ich dzieci.

Monika J. Curyk

Barrister & Solicitor

Notary Public

289.232.6166

Mississauga, Ontario, Kanada

        Treść niniejszego artykułu w żadnym wypadku nie powinna być traktowana jako porada prawna. Celem artykułu jest wyłącznie udzielenie ogólnych informacji.

        Doktryna „niesprawiedliwego wzbogacenia” (unjust enrichment) ma długą historię w angielskim prawie zwyczajowym. Dały jej początek w XVIII wieku decyzje o konieczności zwrotu pieniędzy otrzymanych pomyłkowo i generalne założenie, że jedna osoba nie powinna się bogacić kosztem straty drugiej osoby. Do końca XX wieku doktryna niesprawiedliwego wzbogacenia ulegała dalszemu rozwojowi i stosowana była w coraz większej liczbie sytuacji. W latach siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych Sąd Najwyższy Kanady rozpoczął proces adaptacji doktryny niesprawiedliwego wzbogacenia na potrzeby prawa rodzinnego. Proces ten trwa do dnia dzisiejszego.

        Dlaczego było to konieczne?  W roku 1990 Family Law Act uregulował kwestię podziału majątku przy rozwodzie.  Gdy rozstaje się para małżeńska, cały majątek zgromadzony w trakcie trwania małżeństwa ulega równemu podziałowi. Nieliczne wyjątki dotyczą prezentów lub spadku od osób trzecich, które, nawet jeżeli zostały otrzymane w trakcie trwania małżeństwa, nie ulegają podziałowi, oraz rezydencji małżeńskiej, która ulega podziałowi, nawet jeżeli należała przed ślubem tylko do jednego z małżonków.  Family Law Act reguluje kwestie związane z podziałem majątku jedynie w przypadku par małżeńskich.